چکیده :

سد ذخیره ای کریت در حوالی شهرستان طبس توسط شرکت ساختمانی اویول احداث شده و در سال 1384 به بهره برداری رسید. هدف از اجرای این طرح تامین آب شرب و کشاورزی، مهار سیلاب و حفظ سد تاریخی کریت است. در متن حاضر، ویژگیهای سد و نکات اجرایی برخی از بخشهای آن تشریح می گردد .

موقعیت جغرافیایی و تاریخی

سد ذخیره ای کریت، با هدف تامین آب شرب شهرستان طبس و تامین آب کشاورزی و مهار سیلابها، در 56 کیلومتری جنوب شرق شهرستان طبس و در نزدیکی روستای چیروک احداث شده است. موقعیت این سد بر روی رودخانه کریت در نزدیکی محل سد قدیمی کریت انتخاب گردیده است. رودخانه کریت در جنوب شرقی شهرستان طبس جاری بوده و از ارتفاعات شتری سرچشمه گرفته و یکی از سرشاخه های رودخانه نمک که به کویر (دق) روح مرغوم می ریزد، می باشد. مختصات جغرافیایی محل سد عبارتست از ’14 و ْ57 طول شرقی و ’26 و ْ33 عرض شمالی.

سد قدیمی کریت با مصالح بنایی (سنگ و ملات ساروج) مرتفع ترین سد قوسی باستانی در جهان است. بنابر اطلاعات و مدارک موجود، این سد بالغ بر 700 سال قدمت دارد. ارتفاع کل آن 50 متر می‌باشد که نیمی از آن، حدود 25 متر، در رسوبات مدفون مانده است. طول تاج در حدود 55 متر و پهنای سد در تراز تاج 120 سانتیمتر است. لازم به توضیح است که به منظور جلوگیری از فرسایش و سهولت بازدید، پوشش بتنی و جانپناه بر باریکه ی تاج این سد، توسط سازنده سد بتنی، اجرا گردیده است. علیرغم انباشتگی رسوبات در پشت سد قدیمی، این سد تا قبل از احداث سد جدید، هرچند به میزان محدود، مورد بهره برداری قرار می گرفته است

1- مشخصات سد

سد جدید کریت از نوع بتنی بوده و بشکل ترکیبی قوسی – وزنی طراحی شده است. از الزامات انتخاب این شکل برای سد، حفظ سد باستانی بصورت دست نخورده است. جناح راست سد بصورت وزنی و جناح چپ بصورت قوسی است. قسمت قوسی، از یک طرف به دیواره کوه تکیه دارد و از طرف دیگر به قسمت وزنی سد. بدیهی است پهنای قسمت تحتانی در قسمت قوسی، کمتر از قسمت وزنی است. در ناحیه اتصال، این دو قسمت بصورت تدریجی به یکدیگر تبدیل می شوند. ارتفاع تاج سد از پایین ترین نقطه فونداسیون 53 متر و طول تاج 345 متر است، حجم سنگبرداری و حفاری پی سد 40000 متر مکعب و حجم بتن بدنه سد و سازه های جانبی مجموعاً 120000 مترمکعب است. سازه‌های جنبی سد، مشتمل بر سیستم انحراف آب، آبگیری و تخلیه تحتانی و سرریز می باشد .

2- روش اجرای بخشهای مختلف سد

2-1- پی کنی و سنگ برداری

برای رسیدن به ترازهای تعیین شده جهت اجرای پی سد، لازم است با استفاده از روشهای انفجاری نسبت به برداشت سنگ در محدوده مورد نظر اقدام گردد. با توجه به نزدیکی محدوده اجرای سد به سد قدیمی کریت و به منظور کاهش و یا حذف اثرات منفی ناشی از انفجار که عمدتا به صورت شکستگیهای ناخواسته و پدید آمدن ترک و شکاف در پی و بستر بروز می کند، از روشهای انفجار کنترل شده، استفاده گردیده است.

استفاده از روشهای انفجار کنترل شده (smooth blasting)

نوع و مقدار مواد منفجره، آرایش هندسی چالها و فواصل زمانی انفجارها بگونه ای انتخاب گردید که بیشترین سهم انرژی حاصل از انفجار، صرف جدا نمودن سنگ شود و حتی الامکان کمترین میزان به انرژی لرزه ای تبدیل گردد.

در شکل های زیر دو روش انفجار کنترل شده گوه‌ای و موازی نشان داده شده است. درصورتیکه توده سنگ مورد نظر برای حفاری لبه آزادی نداشت، از روش گوه‌ای بعنوان اولین جبهه کاری استفاده می‌شد. پس از ایجاد لبه های آزاد با استفاده از روش موازی، کار ادامه می یافت. ارقام درج شده در کنار هر چال ترتیب انفجار را نشان می‌دهند .

ایجاد مانع در مقابل انتشار امواج از روش پیش شکافت (pre-split blasting) و ناحیه ضربه خور (buffer blasting)

این دو روش به منظور جلوگیری از انتشار امواج ناشی از انفجار بکار رفته و مانع از ایجاد تخریب‌های ناخواسته گردیده است.

در روش پیش شکافت، قبل از آتشکاری اصلی و در پیرامون محدوده مورد نظر شکافهایی ایجاد گردید که موجب انعکاس امواج شده و از خروج آنها از محدوده مورد نظر جلوگیری می نمود. این شکافها با حفر چالهای نزدیک به هم و انفجار همزمان آنها با مواد منفجره اندک ایجاد می شدند

در روش ضربه خور ناحیه ای ایجاد می شد که با جذب ضربات ناشی از انفجار موجب استهلاک انرژی ارتعاشی امواج می گردید. برای ایجاد این ناحیه یک سری چال با فاصله کم حفر شده؛ سپس مواد منفجره با چگالی و مقدار کم درون این چالها قرار گرفته و بطور متوالی بین چالهای اصلی و مرزی منفجر شده است.

انتخاب روش انفجار با توجه به فاصله از سد قدیمی

با توجه به کاهش اثرات تخریبی نسبت افزایش فاصله از محل انفجار، محدوده عملیاتی بر حسب فاصله از سد قدیمی به سه ناحیه تقسیم شد.

ناحیه با فاصله زیاد؛ انفجارهای انجام شده در این ناحیه ارتعاش هایی در سازه ایجاد کرد که در حد مجاز ایمنی قرار می گرفت. در این ناحیه بدون نیاز به کنترل های خاص انفجار، عملیات حفاری انجام می یافت.

ناحیه با فاصله متوسط؛ در این ناحیه لازم بود تا عملیات انفجار به روشهای کنترل شده
(smooth blasting) انجام گرفته و مقدار و نوع مواد منفجره بگونه ای انتخاب شود که ارتعاشهای ایجاد شده در سازه از حد مجاز فراتر نرود. در صورت لزوم در این ناحیه موانع انتشار امواج (به روشهای ذکر شده) ایجاد می گردد.

ناحیه با فاصله کم؛ در این ناحیه تعداد چالها زیاد و مواد منفجره مصرفی بسیار اندک بود. به منظور کاهش انرژی لرزه ای دهانه چالها بسته نمی شد. در این حالت انفجار فقط موجب ترک خوردن سنگها شده و جدا کردن آنها از توده سنگ باید بصورت دستی انجام می گردید. با توجه به بازدهی کم عملیات در این ناحیه این امکان بود که چالهایی با فواصل کم حفر کرده و از مواد منبسط شونده (مانند کتراک) برای ایجاد شکاف در توده سنگ استفاده نمود.

2-2- پرده آب بند

جهت کاهش گرادیان هیدرولیکی زیر پی سد و کاهش ضریب نفوذ پذیری در پی و جناحین، پرده آب بند در سرتاسر محور سد ایجاد گردد. تزریق پرده آب بند موجب بهبود کیفیت سنگ از نظر تحکیمی نیز گردید. عمق پرده آب بند معمولا تا قسمتی از توده سنگی در نظر گرفته شد که آزمایش نفوذ پذیری در قطعات لوژن 1 را نتیجه بدهد.

ایجاد پرده آب بند از طریق عملیات حفاری و گمانه زنی و تزریق دوغاب سیمان با فشار مناسب جهت آب بندی و پرکردن درزه ها، شکافها و فواصل خالی در عمق پی انجام شده است.

در حالت طبیعی بهتر این بود که حفاری و تزریق قسمت پی اول انجام شود تا به تبع آن اجرای بتن بدنه از پایین ترین قسمت شروع گردد؛ ولی به لحاظ اینکه کار حفاری و تزریق در جناح راست تقریباً آماده انجام بوده و در قسمت پی با توجه به تداخل با رسوب برداری کف و سنگ برداری طرفین سد قدیمی، هنوز اجرای عملیات حفاری و تزریق میسر نبود، انجام عملیات از جناح راست شروع و متعاقبا در جناح چپ پی ادامه یافت. در این طرح با توجه به جنس زمین که سنگی است تزریقات از پایین به بالا انجام گردید. در توده سنگ پی سد کریت لایه ها و قطعات کوارتز و سیلیس به چشم می‌خورد که کار حفاری را تحت تاثیر قرار می داد و تجهیز لازم متناسب با حفاری در این سنگها صورت پذیرفت.

جهت کنترل و تعیین شرایط کیفی تزریق در سنگ از گمانه های کنترل استفاده شد. این گمانه‌ها در منطقه مورد نظر بصورت مایل و حداقل 5 تا 10 متر عمیق تر از عمق پرده آب بند و محدوده تحکیم یافته حفر می‌گردید. با توجه به آثار سیمان در مغزه ها می توان کیفیت تزریق را مورد مطالعه و سنجش قرار داد.

2-3- دال بتنی زیر پی

در توده سنگ بستر زیر پی سد و در عمیق ترین ناحیه آن شکافی V شکل وجود دارد که حاصل فرسایش در طی دوران گذشته است و در دوره بهره برداری از سد تاریخی، بتدریج با رسوبات آبرفتی انباشته شده است. حفاریهای مطالعاتی و آزمایشها نشان دادند که تراکم رسوبات در این ناحیه به حدی است که می توان با تزریق مناسب، آنرا کاملا تحکیم و آب بند نمود. از اینرو طرح سد به گونه ای در نظر گرفته شد که رسوبات شکاف مذکور به روش فوق اصلاح شده و یک دال بتنی ضخیم بعنوان پی سد در این قسمت، روی آن اجرا گردد.

سفر دوباره
یادداشت چهارم
بدون شرح ...
تست های روانشناسی
مناجات با خدا
یادداشت سوم
سالگرد ساخت مسجد مقدس جمکران به دستور امام زمان ( عج )
مسجد مقدس جمکران افراط ها و تفریط ها :
گزارش کاراموزی ساختمان
خلاصه ترجمه جز چهارم
خلاصه ترجمه جز دوم و سوم
مجموعه عکس های کعبه
سخنان پیامبر (ص) درباره ماه مبارک رمضان در اواخر ماه شعبان
جمعه زیباست چون یار آمدنیست
عصر ظهور
[همه عناوین(72)][عناوین آرشیوشده]